رئیسی فقط با «رفع تحریم» موفق می‌شود/ رئیسی مسئولان را برای تغییر اساسی آماده کند / چالش جدی رئیسی پیدا کردن جانشین برای ظریف است

آرمان ملی آنلاین -این در حالی است که پیدا کردن فردی در اندازه محمد‌جواد ظریف برای وزارت خارجه یکی از چالش‌های جدی رئیسی به شمار خواهد رفت. تسلط و دانش بالای ظریف به اندازه‌ای است که هر فردی به جای وی به عنوان وزیر انتخاب شود، توسط افکار عمومی با ظریف مقایسه خواهد شد و در صورت عدم‌توانایی انتقادات نسبت به انتخاب رئیسی آغاز خواهد شد. برای تحلیل و بررسی این موضوع «آرمان ملی» با دکتر علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید.

انتقال تصمیم‌گیری درباره مذاکرات وین و آینده برجام از دولت حسن روحانی به دولت ابراهیم رئیسی چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت؟ آیا قرار است در دولت رئیسی تصمیمات مهمی اتحاذ شود که امکان آن در دولت روحانی وجود نداشته است؟
واقعیت این است که دولت جدید در فضای روزنامه کیهان و حسین شریعتمداری قرار خواهد داشت و این روند تا زمانی وجود دارد که به این نتیجه برسند که ادامه این وضعیت دیگر مقدور نیست. این در حالی است که در شرایط کنونی ما در کشور با تجمعات مردمی در برخی از استان‌ها مواجه هستیم که نشان‌دهنده نارضایتی‌های مردم است. بدون‌تردید این وضعیت نمی‌تواند برای همیشه ادامه پیدا کند. این در حالی است که نظام سیاسی در ایران یکدست‌شده و همه قوا در اختیار یک جریان سیاسی قرار گرفته است. به همین دلیل این احتمال وجود دارد که با چنین وضعیتی بتوانند تا حدودی وضعیت را ساماندهی کنند. با این وجود کار سختی است و نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن گذشت. هنوز برای افکار عمومی این موضوع فاش نشده که در شش دور مذاکره‌ای که در وین انجام شده هیچ پیشرفتی در مذاکرات حاصل نشده است. مهمترین دلیل این موضوع نیز این است که سطح انتظارات ایران در مذاکرات خیلی بالا بوده و ایران خواهان برداشته‌شدن همه تحریم‌هاست که این اقدام برای آمریکا میسر نبوده است. از سوی دیگر ایران قصد دارد به برجام سال2015 بازگردد که این اتفاق نیز برای آمریکا میسر نیست. آقای بایدن در اواین نطق سخنرانی خود در کاخ سفید عنوان کرده ما قصد داریم به برجام بازگردیم؛ اما قید زمانی برجام ممکن است به سال2050 برسد. این در حالی است که ایران به اظهارات توجه نکرده است. به نظر می‌رسد برجام قبلی از بین رفته و قرار است برجام جدیدی شکل بگیرد. مسائل دیگری نیز مانند حقوق بشر و همکاری‌های نظامی و اقتصادی با برخی گروه‌های منطقه‌ای که از نظر آمریکا و کشورهای غربی گروه‌های تروریستی هستند نیز در کنار برجام مطرح شده است. آمریکا قصد دارد این گفت‌وگو‌ها را به شکلی انجام بدهد که از هم قابل‌تفکیک نیستند. وزیر خارجه فرانسه نیز در جدید‌ترین اظهارات خود عنوان کرده اگر ایران بیش از این در مذاکرات تعلل ایجاد کند ممکن است به آینده برجام لطمه وارد شود. مکرون به عنوان نماینده اروپا در موضوع برجام هم قصد داشته به آمریکا اعلام کند این کشور را تنها نخواهد گذاشت و هم قصد داشته به ایران بگوید تحمل کشورهای غربی بیش از این نخواهد بود و اگر این وضعیت ادامه داشته باشد آمریکا و اروپا را از دست خواهد داد. در چنین شرایطی روسیه نیز در راستای همکاری با کشورهای غربی حرکت خواهد کرد.
مهمترین دغدغه‌های ایران چیست که تصمیم گرفته تصمیم‌گیری درباره برجام با تأخیر صورت بگیرد و با توجه به فشارهای اقتصادی به مردم هنوز به جمع‌بندی نهایی در این زمینه نرسیده است؟
ایران در شرایط کنونی در وضعیت حساسی قرار گرفته است. از یک طرف نارضایتی‌های عمومی در برخی از استان‌های کشور مشاهده می‌شود و از سوی دیگر چالش‌های بین‌المللی وجود دارد که اقتصاد کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است. به همین دلیل تصمیم‌گیری درباره برجام در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. با روی کار آمدن رئیسی ممکن است در کوتاه‌مدت اتفاق خاصی در کشور رخ ندهد؛ اما پس از مدتی رئیسی چاره‌ای ندارد جز اینکه مقامات نظام را برای تغییرات اساسی در رویکردهای داخلی، منطقه‌ای و جهانی آماده کند؛ علائمی که امروز در جامعه ایران قابل‌مشاهده است نشان می‌دهد تحمل مردم به نقطه انتهایی رسیده است. به همین دلیل ما باید نوع نگاه و قضاوت‌مان را نسبت به جهان تغییر بدهیم و استراتژی‌های منطقه‌ای خود را تغییر بدهیم. در غیر این صورت شرایط به ضرر ایران خواهد بود. در شرایط کنونی نفوذ ایران در سوریه کاهش پیدا کرده و این وضعیت درباره عراق نیز در آینده به وجود خواهد آمد. سفر آقای الکاظمی به واشنگتن درباره خروج نیروهای آمریکایی از عراق دارای اهمیت زیادی است. این در حالی است که هنوز جزئیات دقیقی درباره این دیدار منتشر نشده است. ایران باید تلاش کند نگاه بیرونی خود را به نگاه درونی تغییر بدهد. در طول چهار دهه گذشته این مسأله به خوبی برای افکار عمومی روشن‌شده که داشتن چنین نگاهی به سود کشور نبوده؛ بلکه کشور را با چالش‌های مهم بین‌المللی مواجه کرده است. آقای رئیسی نیز به تنهایی نمی‌تواند اقدام موثری انجام بدهد. وی نه آشنایی کافی با فضای بین‌المللی دارد و نه با مسائل سیاسی ارتباط موثر داشته است. این در حالی است که تیم مذاکره‌کننده دولت رئیسی نیز قطعأ از توانایی و قدرت تیم دولت روحانی برخوردار نیست. آقای روحانی به دلیل اینکه خود نیز در گذشته در خصوص موضوع هسته‌ای با کشورهای غربی مذاکره کرده بودند،‌ از تجربه کافی برای چنین مذاکراتی برخوردارند. این در حالی است که آقای ظریف به عنوان وزیر امور خارجه دولت ایشان نیز دارای چنین وضعیتی بوده‌اند و علاوه براینکه از تخصص کافی برخوردارند تجربه مذاکرات این‌چنینی را نیز در کارنامه خود داشته‌اند. به همین دلیل اگر کسی در آینده تجربه و تخصصی در زمینه سیاست خارجی نداشته باشد قطعأ نقش تعیین‌کننده‌ای در مذاکرات نخواهد داشت. لذا این احتمال وجود دارد که در ماه‌های ابتدایی شکل‌گیری دولت سیزدهم شرایط را رصد کنند تا ببینند در نهایت به چه تصمیمی خواهند رسید. این در حالی است که نمی‌توان نسبت به این وضعیت خوش‌بین بود. در این راستا آقای رئیسی باید مقامات نظام را راضی کند تا تصمیمات مهمی درباره آینده کشور گرفته شود.
آقای روحانی در اظهارات اخیر خود عنوان کرده‌اند ما می‌توانستیم در مذاکرات به نتیجه برسیم اما چنین اجازه‌ای به ما داده نشده است. مهمترین دلایلی که اجازه داده نشد در دولت روحانی مذاکرات به نتیجه برسد و به دولت رئیسی منتقل شد چه بوده است؟
در ظاهر مصوبه مجلس چنین اجازه‌ای به دولت روحانی نداده است اما در واقع این تصمیم شورای عالی امنیت ملی و مقامات نظام بوده که به مجلس منتقل شده و به نام مصوبه مجلس مطرح شده است. هدف از تصویب این مصوبه نیز این بوده که آمریکا را تحت‌فشار بیشتری قرار بدهند. با این وجود در این زمینه به نتیجه نرسیدند. بازی‌های سیاسی‌ای که ایران انجام می‌دهد برای طرف مقابل روشن است و به نظر می‌رسد دست ایران را می‌خوانند و به همین دلیل نتیجه نخواهد داد. به نظر می‌رسد برخی دوست ندارند دسته گل موفقیت در مذاکرات به گردن آقای روحانی بیفتد. با یکدستی‌ای که درفضای سیاسی ایران رخ داده ممکن است وضعیت تا حدودی ساماندهی شود؛ در‌ غیر این صورت فشارهای معیشتی و اقتصادی بر مردم افزایش پیدا می‌کند که به ضرر نظام سیاسی تمام خواهد شد. اینکه ایران اصرار دارد همه تحریم‌ها به یک‌باره برداشته شود شرایط مذاکرات را پیچیده کرده و به همین دلیل به نتیجه نرسیده است. ترمز اصلی به نتیجه نرسیدن مذاکرات همین موضوع یعنی اصرار ایران برای برداشته شدن یک‌باره تحریم‌هاست. در چنین شرایطی آمریکا عنوان می‌کند تحریم‌هایی که به برجام ارتباط دارد امکان برداشته‌شدن دارد. این در حالی است که بخشی از تحریم‌ها که به برجام ارتباط ندارد و به مسائل منطقه‌ای ایران ارتباط دارد، باید در آینده حل شود. امروز از ایران به آقای عراقچی می‌گویند در مذاکرات به شکلی موضع‌گیری کند که آمریکا باید به صورت یک‌باره همه تحریم‌های ایران را بردارد. این در حالی است که آمریکا زیر بار مطلق‌انگاری ایران در این زمینه نمی‌ رود. نمی‌توان شرایطی را متصور بود که ایران در نقطه صفر قرار داشته باشد و انتظار داشته باشد آمریکا تغییرات جدی در رویکرد خود نسبت به ایران ایجاد کند. ایران نمی‌تواند تنها مطالبه‌گر باشد و انتظار داشته باشد آمریکا مطالباتش را انجام بدهد.
رئیسی چه تغییراتی در روند سیاست خارجی ایران خواهد داد؟
بدون‌برداشته‌شدن تحریم‌ها و بدون از بین رفتن مشکلات برجام آقای رئیسی هیچ‌کاری نمی‌تواند انجام دهد. هرکسی نیز جای ‌ایشان باشد، با چنین وضعیتی مواجه می‌شود. وضعیت اقتصادی کشور به اندازه‌ای عمق پیدا کرده و تشدید شده که سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی به راحتی برای سرمایه‌گذاری در ایران اعلام آمادگی نخواهند کرد. این در حالی است که آقای رئیسی از آنها دعوت کرده اما آنها در نهایت پاسخ مثبت نخواهند داد. شاید آقای رئیسی بتواند به وعده‌هایی که به مردم می‌دهد و سخنان پرشوری که در ابتدای ریاست‌جمهوری خود مطرح می‌کند تا مدتی مردم را راضی نگه دارد اما در بلند‌مدت نمی‌تواند کار خاصی انجام بدهد و مشکلات همچنان پابرجا خواهد بود. این در حالی است که نارضایتی‌های مردم از وضعیت موجود افزایش پیدا کرده و ما شاهد خیزش‌های اجتماعی در برخی مناطق کشور هستیم. گروه‌های تندرویی که در درون کشور حضور دارند و با اصل مذاکره مخالف هستند اشتباه می‌کنند. با توجه به فشارهای اقتصادی، که در شرایط کنونی مردم ایران تحمل می‌کنند، این‌گونه تندروی‌ها قابل‌تحمل نیست. به همین دلیل ایران باید تلاش کند از همین امتیازات محدودی که آمریکا در اختیارش قرار می‌دهد، استفاده کند و خود را برای مذاکرات جدیدی آماده کند. این در حالی است که مذاکرات جدید از نظر محتوایی با برجام دوران اوباما تفاوت‌هایی خواهد داشت. به همین دلیل ایران باید خود را برای شکل جدیدی از برجام آماده کند.
پیدا کردن جایگزین مناسبی برای محمد‌جواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه یکی از چالش‌های اصلی رئیسی در آینده خواهد بود. به نظر شما آقای رئیسی در این زمینه چه تصمیمی خواهد گرفت؟
شاید آقای ظریف در دوران وزارت خود اشتباهاتی نیز داشته اما واقعیت این است که از زمان فتحعلی‌شاه تاکنون که وزارت خارجه در ایران تأسیس شده، وزیر خارجه‌ای مانند ظریف که بر امور بین‌المللی تسلط داشته باشد، نداشته‌ایم. ظریف وزیر خارجه‌ای قدرتمند و متخصص بوده است. به همین دلیل یکی از چالش‌های مهم دولت رئیسی پیدا کردن فردی برای جایگزینی ظریف است. در شرایط کنونی آقای باقری‌کنی محتمل‌ترین گزینه برای وزارت خارجه است. این در حالی است که وی از توانایی‌های ظریف برخوردار نیست و نمی‌تواند وزیر خارجه خوبی باشد. تیمی که رئیسی برای وزارت امورخارجه و مذاکره با کشورهای غربی در نظر می‌گیرد از توانایی و کارآمدی کافی برخوردار نیست. به هر حال افرادی که به عنوان مذاکره‌کننده ایران در دولت آینده تعیین خواهند شد در حد و اندازه‌های آقای ظریف نیستند که بتوانند از موضع صحیح و با دانش کافی با طرف غربی برخورد کنند. این در حالی است که نظام سیاسی نیز باید تا حدودی از مواضع خود عقب‌نشینی کند تا شرایط برای برداشته‌شدن تحریم‌های ایران و تعامل سازنده فراهم شود. راهی جز این برای کشور باقی نمانده و در شرایط کنونی همه مقامات کشور متوجه این شرایط هستند که مردم در وضعیت مناسبی از نظر اقتصادی و معیشتی نیستند.
رابرت مالی نماینده ویژه ایران عنوان کرده است آمریکا آمادگی لغو تحریم‌های ایران را دارد. چراغ سبزهایی را که آمریکا نسبت به ایران مطرح می‌کند، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بایدن نیز در گذشته به این موضوع اشاره کرده است. با این وجود سطح انتظارات ایران به اندازه‌ای بالاست که شرایط را سخت کرده است. ایران عنوان می‌کند آمریکا در مرحله اول باید همه تحریم‌ها را لغو کند و پس از مدتی نیز راستی‌آزمایی صورت بگیرد که آیا آمریکا در عمل خود صداقت داشته یا خیر. در شرایط کنونی استراتژی آمریکا بیشتر در شرق آسیاست و به همین دلیل رویکرد آمریکا نسبت به خاورمیانه تغییر کرده است. آن چیزی که برای بایدن دارای اهمیت است اینکه بن‌بست مذاکره بین ایران و آمریکا شکسته شود و موضوع ایران وارد فضای نوینی از سیاست خارجی آمریکا شود. به همین دلیل نیز دولت بایدن به دنبال این است که با دادن برخی امتیازات تلاش کنند ایران را به پای میز مذاکره بکشانند تا مشکلات فعلی حل شود. نکته مهم این است که مسئولان جمهوری اسلامی باید به این مسأله توجه کنند که وضعیت امروز منطقه و جهان با دوران اوباما تفاوت پیدا کرده است. در نتیجه این احتمال وجود دارد که برجامی که در آینده درباره آن صحبت خواهد شد همراه با برخی تغییرات باشد. این موضوع به‌صورت مستقیم به رویکرد ایران در منطقه و جهان بستگی دارد. به نظر می‌رسد دولت بایدن تا حدود زیادی خود را مقید به مسائل مرتبط با حقوق بشر می‌داند. به همین دلیل نیز ممکن است سطح مطالبات خود از ایران را در این زمینه افزایش بدهد.