شرایط برای توافق مهیا شده است

با توجه به اینکه احیای برجام بار دیگر از شانس زیادی برخوردار است، آیا مساله تضمین که به آن اشاره شده می‌تواند جنبه‌های خاصی پیدا کند؟

با وجود قواعدی که در حقوق بین‌الملل وجود دارد اما باید نگاهی واقع‌‌گرایانه به تاریخ و مناسبات کشورها داشت که نشان می‌‌دهد در نهایت قدرت تعیین ‌کننده مسائل دیگری است و کشورها نیز تلاش می‌‌کنند با افزایش قدرت سخت و نرم، همچنین با توجه به فرصت‌‌ها و توانایی‌‌های خود هم از حقوق بین‌الملل بهره ببرند و هم در صورت نیاز از قدرت خود خارج از محدوده قوانین استفاده کنند. برخی از کشورها به سادگی قوانین بین‌الملل را زیر پا می‌گذارند. در مقابل قوانین و نهادهای بین‌المللی نیز نمی‌‌توانند جلوی آنها را بگیرند. بسیاری از پیمان‌‌های بین‌المللی محدودکننده قدرت هستند اما کشورهای قدرتمند برخی از مفاد این پیمان‌ها را رعایت نمی‌‌کنند. به عنوان مثال براساس ان‌پی‌تی کشورها می‌‌توانند دستاوردهای علمی و هسته‌‌ای خود را گسترش دهند اما کشورهای غربی ایران را از این کار منع می‌‌کنند و به طرق مختلف تلاش می‌‌کنند مقابل کشورمان بایستند. علاوه بر این در ان‌پی‌تی گفته شده که قدرت‌ها باید به سوی خلع سلاح کامل هسته‌ای بروند اما قدرت‌های هسته‌‌ای حاضر به خلع سلاح نیستند و با اتکا به قدرت و در چارچوب منافع به این قانون عمل نمی‌کنند. باید توجه داشت که باید به سمت توافق پیش رفت زیرا هیچ توافقی نمی‌تواند تضمین خاصی داشته باشد.

یعنی این احتمال وجود دارد که در سال 2025 همان اتفاقات زمان ترامپ در قبال برجام رخ دهد؟

ترامپ حقوق بین‌الملل را نقض کرد و نه تنها از برجام خارج شد بلکه بسیاری از توافقنامه‌های جهانی را نقض کرد و هیچ کشوری نتوانست جلوی او را بگیرد. تحریم‌‌های ثانویه ترامپ علیه ایران ناقض حقوق بین‌الملل است اما بسیاری از کشورها با هزینه و فایده کردن منافع خود رابطه خود را با ایران قطع کردند. این موضوع را باید در تصمیم‌ گیری‌های سیاسی مدنظر قرار داد و نباید تنها به حقوق بین‌الملل تکیه کرد، باید با توجه به شرایط تصمیم‌ گیری کنیم. دونالد ترامپ این موضوع را نشان داد که آمریکا تعهدی به توافقات خود ندارد. در مذاکرات اخیر نیز راهی که می‌تواند تضمینی برای باقی ماندن در برجام باشد این است که هزینه‌‌های خروج آمریکا را بالا ببریم. ما باید از فرصت باقی ‌مانده دولت بایدن استفاده کنیم و با حفظ سانتریفیوژها و بقیه دستاوردهای هسته‌ای خود بتوانیم در صورت خروج مجدد آمریکا، برنامه هسته‌ای خود را ادامه دهیم. این دستاوردها، ابزارهای قدرتمندی در جهت تضمین توافق احتمالی هستند. علاوه براین اگر شرکت‌های غربی وارد کشورمان شوند و در ایران سرمایه‌گذاری کنند دولت‌های بعدی تحت فشار این شرکت‌‌ها قرار می‌گیرند و به دلیل منافع شرکت‌های خود به سادگی از برجام خارج نمی‌‌شوند. آمریکا و حامیانش تلاش می‌‌کنند توپ را در زمین طرف مقابل بیندازند. باید دید نهایتا گفت‌وگوهایی که بر سر میز مذاکره انجام می‌‌شود، چه خروجی خواهد داشت اما با توجه به اینکه ایران کشوری بزرگ و قدرتمند در منطقه و حتی جهان است، می‌‌تواند از فرصت‌‌ها و قدرت خود برای حفظ منافع ملی بهره کامل ببرد و در مقابل خواسته‌‌های غیرقانونی بایستد.

آیا در این دور از مذاکرات چشم‌اندازی برای توافق نهایی می‌توان متصور بود؟

مجموعه تحولاتی که از سوی ایران و از سوی طرف‌‌های دیگر برجام طی یک هفته گذشته ایجاد شده به نظر می‌‌رسد چشم‌‌انداز خوشبینانه‌‌تری نسبت به ادوار گذشته مذاکرات دارد. از ویژگی‌‌های دور جدید مذاکرات این است که پیشنهادهای طرفین روی میز است و طرفین باید پیرامون آن به بحث و گفت‌وگو بپردازند. پیش از این، دولت‌‌های اروپایی و آمریکا واکنش شدیدی نسبت به خواسته‌های ایران درخصوص رفع تحریم‌‌ها و همچنین تعهدات مطرح کردند و در عرصه رسانه‌‌ها و موضع گیری‌‌های رسمی از سوی این دولت‌‌ها این‌ گونه عنوان شد که ایران قصد ندارد به توافق برسد و درخواست‌های فرابرجامی مطرح می‌کند. این در حالی است که به نظر می‌رسد این معضلات برطرف شده است. جمع ‌بندی پیشنهادهای جدید از سوی ایران و ارائه پیشنهادات آمریکا نشان می‌‌دهد متن پیش‌رو ترکیبی است. این ابتکار عمل و میانجی‌ها باعث شد هم بهانه‌های کشورهای غربی برای نادیده گرفته شدن حقوق ایران رفع شود و هم مواضع رسمی ایران و دولت سیزدهم در روند مذاکرات مد نظر قرار گیرد. به نظر می‌‌رسد ترکیبی از این دو ملاحظه، نشانه‌‌ای از چکش‌ کاری برای رسیدن طرف‌های غربی و ایران به یک متن مشترک برای پیشرفت مذاکرات باشد و این احتمال بسیار پررنگ است که پس از فراز و نشیب‌های فراوان بالاخره به توافق رسید.