آیا رئیسی اقتصاددانان را به خط کرده است؟

آرمان ملی آنلاین - امروز این سوال مطرح است که آیا در واقع آقای رئیسی اقتصاددانان را به خط کرده است؟آیا آقای رئیسی با اقتصادانان کشور مشورت کرده و با مشورت و خردجمعی تصمیم گرفته است؟» جملات ذکر شده دیدگاه‌های دکتر بهمن آرمان در گفت‌وگو با «آرمان ملی» در زمینه اصلاحات اقتصادی دولت و چشم انداز پیش‌رو است. دکتر آرمان در این گفت‌وگو به مهم‌ترین چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی اقتصادی دولت اشاره می‌کند که ماحصل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

یکی از شعارهای اصلی آقای رئیسی در مبارزات انتخاباتی مقابله با گرانی بود. این در حالی است که در طول یک سال گذشته نه تنها گرانی‌ها کنترل نشد، بلکه افزایش نیز داشته و تورم به بالاترین میزان خود پس از انقلاب رسیده است. چرا دولت در مسیری حرکت کرد که برخلاف وعده‌هایی بود که به مردم داده بود؟

هنگامی که آقای رئیسی به ریاست‌جمهوری رسیدند وضعیت اقتصاد ایران براساس سوءمدیریت‌ها و ضعف مدیریت‌ها در شرایط خوبی قرار نداشت. به همین دلیل آقای رئیسی تلاش کرد این وضعیت را تغییر بدهد. با این وجود ایشان از افراد توانمندتری در تیم اقتصادی خود استفاده نکردند. در نتیجه گرانی‌ها نه تنها کنترل نشد و بلکه بیشتر نیز شد. از سوی دیگر دولت رئیسی رویکرد نزدیکی به کشورهای شرق و از جمله روسیه و چین را در دستور کار قرار داد. رویکردی که در شرایط کنونی شکل جالبی به خود نگرفته و ما شاهد هستیم هنگامی که وزیر خارجه روسیه به ایران سفر می‌کند آقای امیر عبداللهیان عنوان می‌کند که برجام باید به شکلی حاصل شود که منافع روسیه نیز در آن تأمین شود. واقعیت این است که برخی از مدیران از توانایی کافی برای حل مشکلات برخوردار نیستند.وضعیت به شکلی است که ما در وزارتخانه‌هایی مانند صمت، اقتصاد و نیرو شاهد ضعف‌هایی مدیریتی هستیم. مدیران این سه وزارتخانه برخی موضوعاتی را مطرح می‌کنند که غیرعلمی است.

آیا دولت توانایی انجام کارهای بزرگ را دارد؟

برای انجام کارهای بزرگ نیاز به افراد بزرگ وجود دارد که بتوانند تصمیمات بزرگ بگیرند. من در اینجا یک خاطره از نحوه مدیریت دولت در زمان آقای هاشمی نقل می‌کنم. در دولت آقای هاشمی برای راه‌اندازی شرکت فولاد مبارکه نیاز به100 هزار میلیارد ریال داشتیم. آقای هاشمی برای این کار وزیر مربوطه یعنی آقای محلوجی و مجری طرح را فراخواندند. ایشان گفتند سقف بودجه عمرانی برای تأمین این پول پر شده و در شرایط کنونی امکان پرداخت این پول وجود ندارد. با این وجود تصمیم نظام این است که فولاد مبارکه حتمأ راه‌اندازی شود و این اتفاق باید رخ بدهد. به همین دلیل خودتان برای این مسأله یک راه حل پیدا کنید تا دولت نیز حمایت کند. بعدها من این موضوع را از آقای محلوجی سوال کردم که شما چگونه در نهایت مشکل را حل کردید. وی به من گفت در یکی از جلسات دولت، موضوع را مطرح کردم و از وزرا و مدیران مربوطه خواستم این پول را در اختیار ما قرار بدهند که در نهایت نیز این اتفاق رخ داد و آقای هاشمی نیز حمایت کردند. به نظر من پس از دولت آقای هاشمی کمتر رئیس‌جمهوری وجود داشته که بتواند از نظر تصمیم گیری مانند ایشان باشد.

آقای رئیسی عنوان می‌کنند که اقتصاد کشور نیاز به اصلاحات دارد. به همین دلیل نیز اقداماتی به نام اصلاحات اقتصادی انجام دادند. اقدامات دولت با واکنش منفی بازار مواجه شد و قیمت‌ها به شکل افسارگسیخته‌ای افزایش پیدا کرد. دیدگاه شما درباره تصمیمات جدید دولت در زمینه اقتصادی چیست؟

اقداماتی که دولت در زمینه اصلاحات اقتصادی انجام داده‌اند در واقع نوعی جراحی اقتصادی سطحی بود. این در حالی است که اقتصاد ایران نیاز به اصلاحات اقتصادی جدی و ساختاری دارد. ارز4200 تومانی به یک مرکز و منبع فساد تبدیل شده بود. به همین دلیل اقدام دولت در زمینه حذف ارز ترجیحی اقدام صحیحی بود. مردم ایران عادت کرده‌اند که دولت با فروش نفت مایحتاج آن‌ها را تأمین کند که این عادت پیامدهای خوبی برای اقتصاد کشور نداشته است. دولت با حذف ارز ترجیحی و برابر کردن نرخ واقعی ارزش ریال با ارز خارجی اصلاحاتی را انجام داده است. به صورت طبیعی هر عمل جراحی در ابتدا با درد و خونریزی مواجه است اما پس از مدتی آثار مثبت خود را نشان خواهد داد. هنگامی که دولت‌های فرانسه و ایتالیا نیز دست به اصلاحات اقتصادی زدند مردم این کشورها همین واکنشی را نشان دادند که مردم ایران در شرایط کنونی نشان می‌دهند. در شرایط کنونی مردم ایران از فرصتی استفاده می‌کنند که اعتراض خود را نسبت به قدرت خرید پایین خود اعلام کنند و نسبت به رویکرد دولت در گران کردن کالاهای اساسی انتقاد می‌کنند. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته در ابتدا مردم را نسبت به اقدامات و پیامدهای اصلاحات اقتصادی توجیه می‌کنند تا مردم در جریان مسائل قرار داشته باشند. در شرایط کنونی قیمت بنزین در کشورهای اروپایی افزایش پیدا کرده و به دو یورو رسیده است. از سوی دیگر در آمریکا قیمت هر لیتر بنزین به پول ایران در حدود هفتاد هزار تومان است. در چنین شرایطی مشاهده می‌کنیم که مردم هیچ گونه اعتراضی نسبت به این وضعیت ندارند. دلیل این موضوع این است که دولت قبل از تصمیمات اقتصادی از طریق رسانه‌هایی که واقعیت‌ها را به مردم منتقل می‌کند جوانب مختلف قضیه به مردم گفته می‌شود و مردم در جریان تصمیم گیری‌های دولت قرار می‌گیرند. هنگامی که روسیه به اوکراین حمله کرد قیمت دانه‌های روغنی و گندم که در اوکراین تولید می‌شد و به کشورهای اروپایی صادر می‌شد افزایش پیدا کرد و به دلیل جنگ، کشورهای اروپایی در این زمینه با چالش مواجه شدند. این در حالی است که پس از مدتی افکار عمومی کشورهای اروپایی توسط دولت نسبت به این وضعیت توجیه شدند.

اصلاحات اقتصادی سطحی چه پیامدهایی در آینده برای اقتصاد کشور داشت؟

آقای رئیسی در کمپین انتخاباتی خود عنوان کردند برای حل مشکلات اقتصادی همه اقتصاددانان را به خط می‌کنند تا مشکلات مردم را حل کنند. امروز این سوال مطرح است که آیا در واقع آقای رئیسی اقتصاددانان را به خط کرده است؟آیا رئیسی با اقتصادانان کشور مشورت کرده و با مشورت و خرد جمعی تصمیم گرفته است و یا خیر؟ آیا سیستم‌های گزینش افراد این اجازه داده که تصمیماتی بگیرد که به سود اقتصاد کشور باشد؟ باید در نظر داشت که اقداماتی مانند اصلاحات اقتصادی نیازمند افرادی است که از توانایی تصمیم گیری در شرایط سخت برخوردار باشند.

طولانی شدن مذاکرات هسته‌ای و برنداشته شدن تحریم‌ها به‌رغم وعده‌هایی که دولت در این زمینه داد چه تأثیری در چشم انداز آینده اقتصاد کشور خواهد داشت؟

باید به این واقعیت اذعان کرد که تنش‌های موجود در روابط خارجی ایران همچنان به‌عنوان مانع مهمی در ارتباط اقتصاد ایران با کشورهای جهان و همچنین بهبود وضعیت اقتصادی مردم وجود دارد. ما از نیمه دولت اصلاحات تا امروز دارای پایین‌ترین میزان سرمایه‌گذاری نسبت به تولید ناخالص کشور هستیم. این اتفاق درباره همسایه‌های ما وجود ندارد. ایران به‌رغم اینکه قیمت نفت افزایش پیداکرده و قادر به صادرات نفت خود نیز نیستیم و از شرایطی که در بازارهایی جهانی به وجود آمده استفاده چندانی نمی‌کنیم. به دلیل سرمایه‌گذاری‌هایی که کشورهای اروپایی و آمریکایی در کشت فرا سرزمینی اوکراین و روسیه انجام داده‌اند و شوروی سابق که یکی از واردکننده‌های بزرگ گندم و غلات در جهان بود شرایط به شکلی است که اوکراین به‌تنهایی صادرکننده نزدیک به35 درصد دانه‌های روغنی جهان است. درنتیجه در شرایط کنونی به دلیل جنگی که در اوکراین به وجود آمده حتی در کشورهای اروپایی نیز روغن نباتی وجود ندارد و مردم اروپا در این زمینه با مشکلات جدی مواجه هستند. در ظاهر گفته می‌شود که ایران در مذاکرات به دنبال برداشته شدن تحریم‌هاست. بااین‌وجود به این نکته اشاره نمی‌شود که ایران کشوری است که صادرکننده مواد خام به جهان است و به دلیل تحریم‌ها توانایی این را ندارد که به‌رغم اینکه بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران جهان است آن را با برند خود به بازار جهانی عرضه کند. ما ناچار هستیم با توجه به تکنولوژی‌هایی که فعلا فقط در اختیار کشورهای غربی است بین5 تا7 میلیارد مترمکعب آب از دریا شیرین سازی و به فلات مرکزی ایران منتقل کنیم. تاریخ خاورمیانه نیز نشان داده که بر اثر خشکسالی‌های مداوم برخی از تمدن‌ها از بین رفته‌اند. خشکسالی امروز کشور را شدیدا تهدید می‌کند. سرنوشت آینده ایران به مذاکرات هسته‌ای گره‌خورده است. ایران کشوری است که دارای یک موقعیت استثنایی در زمینه ترانزیت است. برخی از کارشناسان برجسته بین‌المللی عنوان می‌کنند که چنانچه موقعیت ترانزیتی ایران در حال احیا شدن باشد و از بندر چابهار به آسیای میانه و از طریق بندر امام به مرز بازرگان متصل شود که دروازه ورود به اتحادیه اروپاست در عمل کانال سوئز از حیزانتفاع می‌افتد. از سوی دیگر کشورهای عربی نیز شاید ازنظر اقتصادی از این تغییر استقبال کنند اما کشوری مانند مصر دوست ندارد موقعیت ترانزیتی که به‌واسطه کانال سوئز دارد را به ایران منتقل کند. چینی‌ها نیز به دنبال منابع غنی افغانستان هستند که در شرایط کنونی در اختیار طالبان قرار گرفته است. در این زمینه، ‌چینی‌ها حتی حاضر هستند با طالبان وارد مذاکره شوند تا جاده ابریشم را به‌جای اینکه از مسیر سنتی خود یعنی ایران عبور بدهند به سمت افغانستان و پاکستان بکشانند تا منافعشان تأمین شود.