خواسته‌های ایران و آمریکا فاصله زیادی دارد

آرمان ملی آنلاین - علیرضا پورحسین: نماینده ایران در سازمان ملل پس از برگزاری مذاکرات در دوحه عنوان کرده است که تیم ما آماده تعامل سازنده برای دستیابی به یک توافق است. چنانچه آمریکا واقع‌بینانه عمل کند و عزم جدی برای اجرای تعهدات خود داشته باشد، توافق دور از دسترس نیست. سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل، در شورای امنیت اظهار کرده است که ما پیام‌‌های قوی در تجدید حمایت از احیا و اجرای کامل برجام دریافت کردیم. بدیهی است که دلایل اصلی وضعیت کنونی، خروج غیرقانونی آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها و همچنین عدم اراده سیاسی سه کشور اروپایی برای انجام تعهداتشان است. روانچی تاکید کرد که ایران به دیپلماسی چندجانبه متعهد است که نتیجه آن، باید تضمین لغو موثر و قابل راستی ‌آزمایی همه تحریم‌‌های غیرقانونی باشد. مشخصا ایران به عنوان یکی از اعضای مسئول معاهده منع اشاعه به اصل همکاری با آژانس متعهد است و تمامی تعهدات خود را بر اساس معاهده مذکور و موافقتنامه جامع پادمان انجام داده است. نماینده ایران همچنین تصریح کرد که در جریان مذاکرات حسن نیت خود را برای دستیابی به توافقی قابل قبول نشان دادیم. همان‌طور که همیشه تاکید کرده‌ایم برجام باید به‌طور کامل، مؤثر و به گونه‌ای اجرا شود که بتوان آن را راستی آزمایی کرد. زمان آن فرا رسیده است که آمریکا تصمیم سیاسی برای کنار گذاشتن سیاست شکست خورده فشار حداکثری بگیرد. طی رایزنی‌های فشرده‌ ایران با هماهنگ‌ کننده اتحادیه اروپا، آقای جوزف بورل، در هفته گذشته در تهران، ایران یک بار دیگر بر تمایل خود به ارائه راه حل‌های ابتکاری در مورد موضوعات باقی‌مانده و با امید به شکستن بن‌بست تاکید کرد. ما توافق کردیم که از طریق اتحادیه اروپا مذاکرات غیرمستقیم را با آمریکا داشته باشیم تا بر آخرین موانع در مذاکرات غلبه کنیم. ما در مذاکرات دوحه که جدی و مثبت بود با جدیت عمل کردیم. در راستای بررسی این آخرین وضعیت مذاکرات «آرمان‌ملی» گفت‌وگویی با محسن جلیلوند، استاد روابط بین‌الملل داشته است که در ادامه می‌خوانید:

چه تحولاتی سبب شد تا مذاکرات در دوحه نیز نتایج مطلوبی نداشته باشد؟

روند دیپلماتیک در ماه‌های اخیر به گونه‌ای پیش رفته است که گویا قرار نیست توافقی شکل گیرد و هر مرتبه یک مورد مطرح می‌شود و هیچ یک از طرفین در خصوص آن موضوع از مواضع خود کوتاه نمی‌آیند و به این ترتیب بار دیگر اعلام می‌شود که بن‌بست در مذاکرات شکل گرفته است. در دوحه نیز باز هم به نظر می‌رسد مسائل جدید مطرح شده و همین امر سبب شده تا موفقیت در مذاکرات حاصل نشود. گویا آمریکا اراده‌ای برای توافق ندارد و همین امر مسیر مذاکرات را دشوار کرده است و اروپا نیز هر چه تلاش می‌کند تا نظرات را به یکدیگر نزدیک کند اما نتیجه حاصل نمی‌شود. باید توجه داشت که خواسته‌ها در دوحه بسیار فاصله داشته است و همین امر سبب شده تا توافق دور از دسترس تصور شود. به قدری امروز فاصله‌ها زیاد شده که به نظر می‌رسد اروپا نیز در عرصه میانجی‌گری ناامید شده است. امروز تقریبا دیگر بر سر مسائل هسته‌ای در دوحه بحث نمی‌شود و مسائل دیگری مطرح شده و بر سر همین مسائل نیز توافق شکل نگرفته است. پرداختن به مسائلی فارغ از مساله هسته‌ای این شائبه را ایجاد کرده است که به این زودی‌ها توافق حاصل نمی‌شود. مشخصا با این روش توافق دور از دسترس است و باید به شکل دیگری عمل کرد.

ممکن است در آینده تنش‌هایی میان طرف‌های برجام ایجاد شود؟

در حال حاضر جامعه جهانی موضوعاتی برای توافق دارد و در مسائلی توافق وجود ندارد یکی از مسائلی که می‌توان بر آن توافق کرد همین موضوع هسته‌ای ایران است. می‌توان در این خصوص به توافق رسید ولی هزینه‌ای که کشور‌های غربی حاضر به پرداخت آن باشند بحثی دیگر است. اگر بخواهندبه توافقی دست پیدا کنند که نه سیخ بسوزد و نه کباب باید هزینه آن را بدهند ولی آمریکا به دلایل مختلفی حاضر به پذیرش هزینه‌های این توافق نیست. آمریکا عقیده دارد تنها موضوع هسته‌ای ایران مطرح نیست و مسائل دیگری وجود دارد. سر جمع تعارض منافع پیش آمده است چون ایران هم مسائل خود را دارد. بنابراین با گذشت زمان مشکلات ما افزون‌تر می‌شود. امروز در مقایسه با سال گذشته که مذاکرات رو به آغاز بود وضعیت سخت شده است. دلار حدودا 10 هزار تومان گران‌تر شده است و به دنبال آن مشکلاتی دیگر ایجاد شده است و این اختلاف مشخصا کم نیست. به همین علت در هر دو طرف، آن‌ها و ما باید تصمیم سخت بگیریم. تصمیم سخت ما این است که سیاست داخلی و خارجی خود را سامان دهیم. تحریم بر اقتصاد ایران فشار آورده است و این حرف گزارشگر سازمان ملل به عنوان شخصیتی بی‌طرف است و حرف من نیست. در 10 سال گذشته رشد ناخالص ایران روی کاغذ صفر بود اگر فردا تحریم‌های ایران تماما برداشته شود 8 سال طول می‌کشد که به سال 92 برگردیم. از طرفی وقتی آمریکا مذاکرات با ایران را شروع کرد ایران تعدادی سانتریفیوژ عقب مانده داشت اما امروز سانتریفیوژهای ایران به نزدیک چند هزار رسیده است و ‌آی‌آر 8 است و اورانیوم 60 درصد غنی می‌کند این هم مساله آمریکاست و طرفین در وضعیتی قرار گرفته‌اند که باید توازن ایجاد کنند و اینکه تا چه حد موفق باشند بحث دیگری است. هیچ چیزی اجتناب پذیر نیست. تنش حاصل محاسبه نیست حاصل سوء محاسبه است. بنابراین اینکه کدام یک از طرفین محاسبه کند مهم است، سوء محاسبه یعنی شما از حوزه عقلانیت خارج می‌شوید.

تقابل ایران و طرف‌های غربی برجام در روزهای آتی به چه شکل خواهد بود؟

به این زودی پرونده ایران به شورای امنیت نمی‌رود و یک روند سختگیرانه سیاسی در پیش گرفته خواهد شد. فعلا بیانیه‌ها، فشارهای سیاسی و تشدید تحریم شرکت‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد تا شاید با فشار سیاسی و اقتصادی ایران را به پای میز مذاکره بکشانند. باید توجه داشت که بزودی بایدن به خاورمیانه سفر می‌کند و در این سفر بسیاری از مسائل مشخص می‌شود. پیش بینی می‌شود که در سفر بایدن به خاورمیانه، برنامه و ساختار خاورمیانه تا 10 سال آینده مشخص می‌شود و در چنین شرایطی ایران نیز باید حداکثر استفاده را بکند. مشخصا بایدن به خاورمیانه می‌آید تا شکلی جدید به منطقه دهد و تا 10 سال آینده مشخص کند که معادلات خاورمیانه به چه شکل خواهد بود. برنامه‌ها برای خاورمیانه مشخص شده است و در گروه هفت نیز در این خصوص صحبت‌های جدی شده است و با سفر بایدن به منطقه، برنامه برای منطقه عملیاتی و اجرایی می‌شود. مذاکرات ایران تابعی از تصمیمات گرفته شده در گروه 7 است. مذاکرات با ایران نیز شاید در این حوزه تعریف شده باشد و به همین علت مذاکرات در دوحه شروع شد. برجام تابعی از همین متغیرها خواهد بود. ایران به این علت تمایل برای مذاکره نشان داده است که می‌داند در آینده چه اتفاقی رخ می‌دهد. ایران آگاه است و به همین علت روشی معقولانه را در پیش گرفته است اما باید این روش نیز به نتیجه برسد و وقت از دست نرود.

مذاکرات منطقه‌ای نیز در راستای همین برنامه ده ساله بایدن و آمریکا برای خاورمیانه است؟

باید توجه داشت که مذاکره با کشورهای عربی یک مساله فرعی است. چالش ما با دنیای غرب و متحدینش در خصوص مسائل نظامی و هسته‌ای است و اگر این دو موضوع حل و فصل شود قطعا سایر مسائل نیز حل می‌شود. اگر تنش‌ها با غرب کاهش پیدا کند، قطعا در منطقه نیز تنش‌ها کاهش پیدا می‌کند. مذاکره با اردن، مصر و عربستان به علت اینکه فاصله نظرات میان طرفین زیاد است و پیشنهادهای مطرح شده با یکدیگر متضاد است، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود تا مشکل اصلی حل و فصل شود. با چند مذاکره منطقه‌ای چنین مشکلاتی حل نمی‌شوند. امروز غرب در قبال برنامه هسته‌ای و نظامی ایران کوتاه نمی‌آید. امروز یکی از پرونده‌های مهم خاورمیانه، نزاع یمن است که فعلا در حالت فریز باقی مانده است تا سایر مشکلات اصلی تکلیفش مشخص شود. به همین علت گفته می‌شود که کشورهای حاضر در منطقه زمانی با ایران می‌توانند رابطه خوبی داشته باشند که آمریکا با ایران به سمت کاهش تنش گام بردارند.

سایر برنامه‌های منطقه‌ای ایران در خصوص همسایگان شمالی می‌تواند در این میان نتایج مثبت داشته باشد؟

در اجلاسیه خزر نیز شاهد بودیم که بین اعضا اتحادی منسجم وجود نداشت و از سوی دیگر نیز شاهد هستیم که ایران هنوز رژیم حقوقی دریای خزر را به تصویب نرسانده است و به همین علت نمی‌توان به همسایگان شمالی دل خوش کرد زیرا آن‌ها نیز به دنبال منافع خود هستند. در همین زمینه روسیه نیز در حال فشار وارد کردن بر ترکمنستان است تا گاز خود را به اروپا صادر نکند. تفاهم‌های انجام شده در حوزه خزر نیز محکم نیست. به همین علت ایران باید به فکر حل مساله اصلی خود در عرصه سیاست خارجی باشد. اینکه گفته می‌شود برای مثال انریکه مورا در دوحه از خواسته‌های آمریکا عصبانی شده است بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و امروز باید به سمتی رفت تا مساله اصلی حل شود. باید توجه داشت که چون جمهوری‌خواهان کنگره که تمام قد و متحد ضدبرجام شده‌اند، اینجا تغییر نگاه دموکرات‌ها هم بسیار مهم است. وقتی علاوه بر سناتور چاک شومر، رهبر اکثریت دموکرات مجلس سنا شاهد رأی مثبت سناتور منندز، رئیس کمیته روابط خارجی سنا به این طرح و انتقاد از عملکرد دولت بایدن در قبال مذاکرات وین هستیم یقینا اختلاف نظر داخلی در آمریکا بین دولت و کنگره پارامتر مهمی در عدم احیای برجام خواهد بود. چرا که این نکات نشان می‌دهد هر دو حزب در کنگره به اجماع جدی روی مقابله با برجام رسیده‌اند. در چنین شرایطی قطعا سیاست خارجی دولت بایدن هم تحت ‌الشعاع قرار خواهد گرفت. پارامتر اصلی تعیین خطوط قرمز سیاست خارجی آمریکا در دست سنا قرار دارد. درست است که رئیس سنا همان معاون اول رئیس‌جمهور یعنی خانم کاملا هریس است و وی برای تعیین طرح‌هایی که آرای مساوی دارد با رأی خود می‌تواند تکلیف آن طرح را به سمت دموکرات‌ها روشن کند، اما فضای کنونی در سنای آمریکا دیگر از دست دموکرات‌ها خارج شده است. چون طبق قانون رهبر اکثریت سنا یعنی سناتور چاک شومر روسای کمیته‌های سنا را تعیین می‌کند. این تحولات داخلی آمریکا نیز مشخصا تاثیرگذار است تا آمریکا از خواسته‌های خود در دوحه عقب ننشیند. آنچه در دوحه رخ داد به این علت بود که هنوز مساله حل و فصل نشده است. آمریکا به انریکه مورا گفته بود که چه مواردی را مطرح می‌کند و ایران نیز این مساله را مطرح کرده است که چه خواسته‌هایی دارد و اروپا تصور می‌کرد که می‌تواند این خواسته‌ها را در دوحه نزدیک کند اما محقق نشد.