ایران باید همه محاسبات را درباره برجام انجام بدهد

پیشنهاد اروپا برای احیای برجام روی میز قرار گرفته و ایران و آمریکا در حال بررسی این پیشنهاد هستند. هدف اروپا از طرح چنین پیشنهادی چیست؟

پس از اینکه اروپا پیشنهاد خود را مطرح کرد نه آمریکا و کشورهای اروپایی و نه ایران هیچ اشاره‌ای به محتوای این پیشنهاد نکردند. به همین دلیل ما بر اساس حدس و گمان و اخباری که عمدتا توسط رسانه‌های خارج از کشور منتشر می‌شود شرایط را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. با این وجود دلیل اینکه اروپا تلاش می‌کند برجام را احیا کند این است که اروپا برجام را فرزندخوانده خود می‌داند. در ابتدا سه کشور اروپایی بودند که مذاکرات هسته‌ای با ایران را آغاز کردند و پس از مدتی کشورهای دائم عضو شورای امنیت و آلمان نیز به این جمع اضافه شدند و گروه موسوم به1+5 را تشکیل دادند. به همین دلیل اروپا برای حفاظت از ابتکاری که به خرج داده و فرزندخوانده خود تلاش می‌کند. هدف اروپا نیز این است که این ابتکار در نهایت به نتیجه برسد. از سوی دیگر چالش‌های مرتبط با انرژی و ناامنی را کشورهای اروپایی بیشتر از آمریکا لمس می‌کنند. با توجه به جنگ اوکراین و کاهش میزان صدور نفت و گاز روسیه به اروپا شرایط به شکلی است که کشورهای اروپایی بیش از آمریکا چالش‌های موجود را لمس می‌کنند. به همین دلیل اروپا به دنبال راهکاری است که بخشی از فشارها را از روی خود بردارد. یکی از راه‌هایی که می‌تواند فشارها را روی اروپا کاهش بدهد بازگشت ایران به بازار جهانی انرژی است.به همین دلایل اروپا تلاش می‌کند کاری کند که اختلافات ایران و آمریکا درباره برجام کاهش پیدا کند و در نهایت برجام احیا شود. اروپا حتی تلاش می‌کند طرفین به حداقل‌هایی قانع شوند تا برجام به نتیجه برسد.در واقعیت نیز ایران در برجام قرار دارد و این آمریکا است که از برجام خارج شده است. آمریکا باید به برجام بازگردد و مابه ازای بازگشت این کشور به برجام نیز مشخص است.

با توجه به شرایط موجود واکنش ایران به این پیشنهاد چه خواهد بود؟

برداشت‌هایی که می‌توان از اظهارات آقای باقری به عنوان مذاکره کننده ارشد ایران داشت نشان می‌دهد که ایران رویکرد مثبتی نسبت به این پیشنهاد در پیش گرفته است. وزیر امور خارجه نیز در اظهارات اخیر خود به نگاه مثبت ایران به این پیشنهاد اشاره کرده است. به نظر می‌رسد ایران تلاش می‌کند از فرصتی که پیش آمده به سود خود استفاده کند.اظهارات مقامات ایرانی در این زمینه مثبت است و به همین دلیل این احتمال وجود دارد که اگر خطوط قرمز ایران در این پیشنهاد مورد توجه قرار بگیرد ایران از این پیشنهاد استقبال کند.

مقامات آمریکایی با خوش‌بینی به آینده برجام نگاه نمی‌کنند و در روزهای اخیر برخی از آنها از پایان برجام صحبت کرده و یا با ناامیدی نسبت به آینده برجام سخن گفته‌اند.چرا آمریکا با خوش‌بینی به آینده برجام نگاه نمی‌کند؟

مقامات آمریکا تاکنون چند نوع موضع‌گیــــری کرده‌اند.برخی از مقامات آمریکا عنوان می‌کنند از نظر ایران برجام مرده است. برخی دیگر اما بر این باور هستند که برجام در حال مردن است و لحظات آخر و فرصت‌های آخر است که به نتیجه برسد و اگر تصمیم قاطع و سریعی گرفته نشود برجام به پایان می‌رسد.برخی دیگر نیز معتقدند در ابتدا ایران باید به تعهدات خود عمل کند و اگر این اتفاق رخ بدهد آمریکا نیز تعهدات خود را انجام خواهد داد. گروه دیگری نیز وجود دارند که معتقدند ایران خواسته‌های فرابرجامی دارد و به همین دلیل بوده که تاکنون برجام به نتیجه نرسیده است. این تنوع موضع‌گیری‌ها درباره برجام در آمریکا نشان می‌دهد که هنوز یک جمع بندی نهایی و منسجم درباره برجام در این کشور وجود ندارد.به نظر می‌رسد براساس اتفاقات روزمره یکی از این موضع‌گیری در اولویت قرار می‌گیرد و مواضع دیگرعقب رانده می‌شود. واقعیت این است که این وضعیت تردیدها را نسبت به تصمیم آمریکا درباره برجام بیشتر می‌کند.

بایدن و رئیسی هر دو عنوان می‌کنند تمایل دارند برجام احیا شود. با این وجود در ماه‌های اخیر مواضع دو دولت در زمینه برجام با فراز و نشیب همراه بوده است. روحانی و اوباما نیز تمایل برای توافق داشتند اما در نهایت به نتیجه رسید. چرا بایدن و رئیسی به‌رغم اینکه اعلام می‌کنند تمایل دارند به برجام بازگردند اما تاکنون این اتفاق رخ نداده است؟

هر دو کشور از مراحلی عبور کرده‌اند که تردیدها را نسبت به احیای برجام بیشتر کرده است. هنگامی که ترامپ در آمریکا به قدرت رسید همه دستاوردهای دولت باراک اوباما را از بین برد و چالش‌های جدیدی را پیش روی این کشور قرار داد.در چنین شرایطی ایران نیز با صبر استراتژی تلاش کرد این شوک را هضم و تحمل کند.در دولت آقای روحانی به رغم اینکه شرایط برای امکان توافق وجود داشت اما بنا به دلایلی این اتفاق رخ نداد و در نهایت تصمیم‌گیری به دولت آقای رئیسی رسید.دولت آقای رئیسی در شرایطی باید نسبت به آینده برجام تصمیم‌گیری می‌کرد که در روزهای پایانی دولت آقای روحانی مصوبه‌ای توسط مجلس تصویب شد که تردیدها را برای تصمیم‌گیری در ایران و آمریکا بیشتر کرد.پس از این ماجرا هر دو طرف در هاله‌هایی از نگرانی و تردید در تصمیم‌گیری به سر می‌برند و شرایط برای گرفتن تصمیم قطعی فراهم نبود.از سوی دیگر دولت سیزدهم نیز با تأخیری چند ماهه وارد مذاکرات شد که این موضوع نیز در وضعیت کنونی تأثیر گذاشته است. دولت سیزدهم تلاش کرد وضعیت خود را تثبیت کند و خود را برای مذاکره آماده کند و سپس وارد مذاکرات شود که این اتفاقات چند ماه زمان برد، البته در این زمینه اروپا تلاش می‌کرد مواضع طرفین را به هم نزدیک کند. با این وجود تاکنون این اتفاق رخ نداده است.

با توجه به شرایط موجود به نظر می‌رسد شرایط برای احیـــای برجام سخــــت‌تر از گذشته شده و حداقل در کوتاه مدت برجام احیا نخواهد شد. در چنین شرایطی چه آلترناتیوی را می‌توان برای برجام در نظر گرفت؟

اقدامات آمریکا در اعمال محدودیت‌ها و فشارهای بیشتر به ایران متوقف نشده و حتی در روزهای اخیر نیز تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال شد. بدون تردید چنین اقداماتی فضا را لرزان و شکننده نگه‌می‌دارد. واقعیت این است که جمهوری اسلامی باید همه محاسبات را درباره احتمال احیای برجام و یا پایان برجام داشته باشد و همه گزینه‌های روی میز را بررسی کند. این وضعیت به خصوص در زمینه اقتصادی وجود دارد و ایران باید همه پیش‌بینی‌ها را درباره آینده برجام داشته باشد. این در حالی است که اتفاقات مثبتی در فضای بین‌المللی درباره کاهش نقش دلار در معاملات بین‌المللی به وجود آمده است. این فضا می‌تواند محدوده فعالیت‌های بیشتری را برای ایران در زمینه تجارت با کشورهای دیگر به وجود بیاورد. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد موضوع سرمایه‌گذاری است. وضعیت سرمایه‌گذاری با به نتیجه رسیدن برجام و یا پایان برجام برای ایران متفاوت خواهد بود. اگر برجام احیا شود سرمایه‌گذاری‌های بیشتری به کشور وارد خواهد شد. از سوی دیگر اعتماد جهانی نسبت به ایران بیشتر خواهد بود و به همین دلیل امکان ایجاد رونق اقتصادی برای ایران بیشتر خواهد شد.این در حالی است که اگر برجام در حالت ابهام و نوسان قرار داشته باشد یا منتفی شود از نظر سرمایه‌گذاری ایران با موانعی مواجه می‌شود. این در حالی است که مراکز سرمایه‌گذاری نیز مشخص است.یکی از منابع سرمایه گذاری در ایران کشورهای اروپایی هستند. از سوی دیگر ایرانی‌های خارج از کشور نیز می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند که اگر شرایط برای آنها وجود داشته باشد این اتفاق رخ خواهد داد.چین و آمریکا کشورهای دیگری هستند که می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند.چین به ایران نزدیک‌تر است و قراردادهایی بین دو کشور بسته شده است.با این وجود اگر برجام به نتیجه نرسد و در نهایت منتفی شود چین نیز حاضر به سرمایه‌گذاری‌های کلانی در کشور نخواهد بود.بعید به نظر می‌رسد در آینده نزدیک و در صورتی که برجام در حالت تردید و ابهام قرار داشته باشد این کشور نیز حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران باشد. این وضعیت درباره دیگر کشورهای جهان و به خصوص کشورهای اروپایی نیز وجود دارد.موضوع سرمایه‌گذاری یک چالش جدی است که در زمینه‌های مختلف مانند استخراج نفت،گاز و یا پروژه‌های بزرگ حمل و نقل و صنعتی کشور تأثیرگذار است.

دولت آقای رئیسی برای احیای برجـــام باید چه تغییـراتی در رویکرد خـــود انجام بدهد؟

دولت سیزدهــــم با محدودیت‌های خاص خود مواجه است.با این وجود دولت باید تیم مذاکره کننده خود را به هر شکلی که می‌داند تقویت کند.در گذشته شورایی بیرون از وزارت امورخارجه وجود داشت که به تیم مذاکره کننده مشورت می‌داد. در شرایط کنونی سئوال این است که آیا چنین شورایی وجود دارد و اگر وجود دارد چگونه به تیم مذاکره کننده کمک می‌کند؟آیا کسانی که به تیم مذاکره کننده مشورت می‌دهند دارای ایده و برنامه‌های لازم برای عبور از این مرحله هستند؟ واقعیت این است که اگر توافقی نیز حاصل شد مشکلی نیست امتیاز آن به نام دولت سیزدهم باشد. اگر این اتفاق رخ بدهد هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد. داشتن امتیاز برجام برای دولت یک موضوع جداست اما بحث کارآمدی،توانمندی و تأثیرگذاری نیز یک موضوع دیگر است. به همین دلیل نیز باید از همه گزینه‌های موجود برای استفاده از فرصت‌ها در آینده استفاده کرد.