قطر وزن زیادی در جهان عرب ندارد/ ترددهای دیپلماتیک می‌تواند برجام را احیا کند

آرمان ملی آنلاین - علیرضـــا پورحسین: وزارت خارجه ایران در خصوص آخرین تحولات پیرامون برجام گفته است که در ادامه تماس‌ها که بین ایران و هماهنگ کننده مذاکرات وین انجام می‌شد آقای امیرعبداللهیان و آقای بورل در جریان مذاکره تلفنی خود توافق کردند تماس‌ها به صورت حضوری انجام شود و در همین چارچوب آقای مورا به تهران آمدند. مذاکرات جدی در طول این سفر و معطوف به نتیجه و همراه با ابتکارات خاص از طرف ایران انجام شد. در این سفر آقای مورا و آقای باقری چندین دور گفت‌وگوی طولانی داشتند و در مورد برخی راه‌حل‌هایی که پیشنهاد شد اگر طرف آمریکایی پاسخ دهد ما می‌توانیم در موقعیتی قرار بگیریم که همه طرف‌ها برای انجام توافق به وین برگردند. این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد قطر نیز به عنوان بازیگر پنهان این عرصه همچنان به تلاش‌های خود ادامه می‌دهد و تلاش می‌کند تا با آمریکا و کشورهای منطقه نیز ارتباط گیری داشته باشد. تلاش‌هایی که از نظر برخی تحلیلگران از سوی قطر با وزن مناسب همراه نیست. در راستای بررسی این مساله «آرمان‌ملی» گفت‌وگویی با دکتر صلاح‌الدین هرسنی، کارشناس مسائل بین‌الملل داشته است که در ادامه می‌خوانید.

با وجود آنکه هدف امیر قطر به تهران برای از سر گیری مذاکرات و احیای برجام بوده، چنین هدفی محقق خواهد شد؟

طی روز‌های گذشته ما شاهد تردد دیپلمات‌ها و به روایتی ترافیک دیپلماسی متعدد از اروپا و کشور‌های حوزه خلیج‌فارس وهمچنین وزیر امورخارجه لهستان به تهران بوده‌ایم. جدای از سفر انریکه مورا اتحادیه اروپا و هماهنگ ‌کننده مذاکرات هسته‌ای ایران برای دستیابی به راه میانه‌ای برای به سرانجام رساندن مذاکرات و در نتیجه احیای برجام، شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر روز پنجشنبه به تهران سفر کرد و طبق برنامه کاری‌اش قرار بود بعد از سفر به تهران به انگلیس و اتحادیه اروپا سفر کند. مشخصا سفر امیر قطر با هدف گره‌گشایی از برجام بوده است. اینکه تا چه میزان تلاش و مساعی امیر قطر می‌تواند موجب از سرگیری مذاکرات وین و در نتیجه احیای برجام شود، به عوامل متعددی بستگی دارد. اگر چه ممکن است به‌واسطه تحول و ارتباط سازنده دیپلماتیکی که در روابط تهران- دوحه از زمان وقوع محاصره قطر در بحران عربی در 5 ژوئن 2017 به وجود آمده باشد، باید به نقش‌یابی‌های امیر قطر در حل مسئله پر مناقشه‌ای چون برجام امیدوار بود، اما با اتکا و استناد به مجموعه‌ای شواهد و قرائن باید گفت که قطر در میان کشور‌های عربی ‌وزانتی برای نقش‌های واسطه‌ای در آب شدن یخ روابط تهران- واشنگتن بابت از سر گیری مذاکرات و در نتیجه ترمیم و بازسازی برجام را ندارد.

چه کشور دیگری چنین قابلیتی ممکن است داشته باشد تا میانجی‌گری انجام دهد؟

در این ارتباط نقش‌‌های واسطه‌ای عمان زمان صدارت سلطان قابوس و وزیر امور خارجه‌‌اش یعنی ‌یوسف بن علوی سیاستمدار و دیپلمات معروف، موضوعیت و دارای وزانت بیشتری برای نقش‌های میانجی در بازسازی و احیای برجام است. در واقع هر گونه تردید به نقش‌یابی‌های واسطه‌ای مقامات دوحه در نرمال ‌سازی شرایط در مذاکرات وین بدان جهت است که اولا تمیم بن ‌حمد بن ‌خلیفه آل‌ ثانی نه همانند سلطان قابوس وزنه‌ای در محافل کلاسیک دنیای عرب است و نه محمد بن‌ عبدالرحمن آل‌‌ثانی مانند یوسف بن ‌علوی دیپلماتی کاربلد و کارکشته است. بنا براین به نظر می‌رسد که سفر امیر قطر به تهران قبل از آنکه برای به حد وسط رساندن مذاکرات وین باشد، بیشتر تلاشی برای روابط تهران ریاض محسوب می‌شود.

حال اگر قائل به نقش‌آفرینی امیر قطر در حل مسئله پر مناقشه‌ای چون برجام نیستید، چرا سفر او به تلاشی برای احیای برجام معرفی شده است؟

به‌نظر می‌رسد قطر با توجه به اینکه اخیرا به کشور‌های عربی پیوسته و مشخصا در عصر عادی سازی روابط محافل کلاسیک دنیای عرب با تل‌آویو، بیشتر تلاش دارد که منافع متحدانی چون ریاض و ابوظبی و سایر کشور‌های عربی و همچنین منافع تل ‌آویو را در صورت به بار نشستن مذاکرات وین و سیاست احیای برجام لحاظ کند. واقعیت آن است که قطر از زمانی که رابطه سیاسی‌‌اش در بحران سال 2017 با محوریت عربستان با چهار کشور عربی منجر به قطع روابط دیپلماتیک شد، در حال حاضر روابط خود را با این کشور‌ها از سرگرفته و چه بسا در ائتلاف‌های منطقه‌ای مواضعی همسو با مجموعه‌های عبری عربی دارد. دعوت وی در پیمان ابراهیم و چراغ سبز‌های مکرر مقامات دوحه برای حضور در نشست نقب بزرگ‌ترین دلیل و گواه بر این ادعاست. بنابراین با توجه به سمت و سو‌های جدید در روابط دوحه با کشور‌های عربی نمی‌توان انتظار داشت که میانجی گری و نقش‌های واسطه‌ای مقامات دوحه بتواند به تقاعد مقامات تهران واشنگتن و اروپا در مذاکرات غیرمستقیم و مستقیم کمک کند. حال اگر قائل به امکان از سرگیری مذاکرات و احیای برجام باشیم و به روایتی اگر برجام شانسی برای زنده ماندن داشته باشد، قبل از هر چیز ایفای چنین نقشی از عهده انریکه مورا نماینده اتحادیه اروپا و هماهنگ ‌کننده مذاکرات هسته‌ای ایران بهتر ساخته است و قطعا او بهتر می‌تواند نقش بازسازی را برای احیای برجام بازی کند. در سطحی دیگر باور دارم که برجام از مدت‌ها پیش به جهت مخالفت‌ها و مانع تراشی‌های مشخص و پیدا، به کما رفته است و در شرایط حاضر هیچ تنفس و تکانه‌ای قادر به احیای آن نیست.